Blog: Close Encounter
In de reeks ‘bijzondere gebouwen’ willen we het deze keer graag hebben over een Rijksmonument waar een UFO op is geland.
De Inktpot
Dit gebouw aan het Moreelsepark is tussen 1918 en 1921 gebouwd door de Nederlandse Spoorwegen. Oorspronkelijk heette het Hoofdadministratiegebouw III. Door de opmerkelijke vorm en de paarsbruine bakstenen wordt dit gebouw in de volksmond ‘De Inktpot’ genoemd.
‘De Inktpot’ is ontworpen door George van Heukelom (1870 – 1952). Van Heukelom werkte als architect – ingenieur in dienst van de NS en was daar lange tijd leidinggevende over alle grote werken van de NS. Hij heeft vele NS-bouwwerken op zijn naam staan. Diverse stationsgebouwen waaronder het station in Maastricht, vele perronoverkappingen en een viertal bruggen over het Willemskanaal. Maar de Inktpot wordt toch wel gezien als zijn belangrijkste werk.
Naast zijn werk voor de NS was Van Heukelom actief op het gebied van restauratie van kerken en monumentale gebouwen in Utrecht. Restauraties van onder andere de Domtoren, het Bartolomeus gasthuis, de Nicolaïkerk, de Jacobikerk, de Buurkerken en de Janskerk zijn van zijn hand.
Van Heulekom was sterk beïnvloed door het gedachtegoed en de baksteenarchitectuur van H.P.Berlage (1856 – 1934). Mogelijk heeft De Inktpot op zijn beurt als inspiratie gediend voor de Amerikaans-Finse architect Eliel Saarinen; het gebouw van de Chicago Tribune (1922), een van de eerste wolkenkrabbers, vertoont opvallende gelijkenissen in het gebruik van gevelmetselwerk.
Door de schaarste aan bakstenen na de Eerste Wereldoorlog heeft de NS voor de bouw van dit gebouw twee steenfabrieken, een houtbedrijf en drie schepen aangeschaft. Het gebouw is nog steeds het grootste bakstenen gebouw van Nederland waarin maar liefst tweeëntwintig miljoen stenen zijn verwerkt. In de fundering is, bij gebrek aan wapeningsstaal, eenentwintig kilometer spoorstaaf verwerkt.
Een veel gehoord misverstand is overigens dat het gebouw in de Tweede Wereldoorlog gediend zou hebben als hoofdkantoor van de SS of als gevangenis. Wellicht komt dit door de strenge symmetrie en de wat sombere uitstraling van het gebouw. Maar ook in de Tweede Wereldoorlog bleef het gebouw gewoon het hoofdkantoor van de NS. Tegenwoordig is het hoofdkantoor van ProRail er gevestigd.
Maar het meest bekend zal het gebouw toch wel zijn vanwege die malle UFO. Hoewel deze er pas in 1999 op is terechtgekomen. Maar hoe zat dat ook alweer?
Panorama 2000
De UFO, een kunstobject getiteld ‘Zover’, is ontworpen door Marc Ruygrok (1953). Marc Ruygrok is een Nederlands beeldhouwer die vooral de meerduidigheid van woorden en taal gebruikt als sculpturen. De UFO is daarmee een buitenbeetje in zijn oeuvre.
‘Zover’ is een metalen vliegende schotel met een diameter van 12 meter en was onderdeel van de stadsexpositie Panorama 2000.
Sjarel Ex, voormalig directeur van het Centraal Museum, was initatiefnemer van Panorama 2000. De expositie duurde van juni tot oktober 1999 en omvatte twintig verschillende kunstwerken verspreid door de stad. Voorbeelden van deze kunstwerken zijn een enorme grijze huismus op een dakrand, een reuzenrad voor auto’s, door de wind voortbewogen dakdieren, een enorm glas-in-lood kunstwerk, her en der geplaatste oranje stadionstoelen, een glimmend stalen dak, twee enorme opblaasbare mannen tegen de Neudeflat, het ingepakte Stadskasteel Oudaen en een tweede zon op de plek waar de echte zon onder gaat. En natuurlijk die gelande UFO .
Al deze kunstwerken konden vanaf de Domtoren aanschouwd worden, waar voor deze gelegenheid een lift tegenaan gezet was waarmee het publiek naar boven werd gebracht.
De UFO is later door de NS aangekocht en is daarom het enige object dat over is gebleven uit deze stadstentoonstelling.
Toekomst
Blijkbaar is er nu opnieuw behoefte aan dit soort vervreemdende objecten. Niet alleen is er een gigantische theepot verschenen op Hoog Catharijne (Celestial teapot van Lily van der Stokker). Ook verscheen er onlangs een prijsvraag om een 3D object te ontwerpen van maximaal 7x7x7 meter, dat als eerbetoon aan de Tour op het dak van één van de gebouwen aan de Vondellaan wordt geplaatst.
Ach, zolang dit soort geestige toevoegingen precies dat zijn; ‘geestig’ en ‘toevoeging’ is er niets mis mee natuurlijk. Hoewel de Inktpot tot de markantste gebouwen van Utrecht behoort doet de UFO hier helemaal geen afbreuk aan. De twee lijken elkaar niet te beïnvloeden, de UFO leek een noodlanding te moeten maken en De Inktpot was toevallig in de buurt.
En als de UFO weer weg wil dan kan ie gewoon opstijgen. We zullen hem dan wel missen.